Γιος του Ζεβεδαίου και της Σαλώμης, αδελφός του αποστόλου Ιακώβου, ήταν ο νεότερος σε ηλικία μαθητής του Κυρίου, αφού προηγουμένως υπήρξε και μαθητής του Ιωάννου του Προδρόμου. Ψαράς κι αυτός στο επάγγελμα, ακολούθησε πρόθυμα την κλήση του Ιησού Χριστού.
Εξαιτίας της αρετής, της αφοσιώσεως και της αγάπης του υπήρξε ο μαθητής όν ηγάπα ο Ιησούς (Ίω. 13, 23) και άνηκε στο στενό πυρήνα των τριών αποστόλων του Κυρίου. Από τις αναφορές στο πρόσωπο του των ιερών Ευαγγελίων, των Πράξεων των Αποστόλων, των Επιστολών του Ιδίου και της Αποκαλύψεως, γνωρίζουμε για τον άγιο Ιωάννη τα κύρια σημεία της ζωής και της δράσεως του:
Υπήρξε ο μαθητής που δεν εγκατέλειψε το Διδάσκαλο του και στις πιο δύσκολες στιγμές των Παθών και της Σταυρώσεως. Τον ακολούθησε στην αυλή του Άννα και του Καϊάφα, πάνω στο Γολγοθά, βοήθησε τον Ιωσήφ και το Νικόδημο κατά την Αποκαθήλωση και την Ταφή, έτρεξε πρώτος στο Μνημείο για να διαπιστώσει την εκ νεκρών Ανάσταση του… και συμμορφούμενος προς την ύστατη παραγγελία τού Κυρίου Ιδού ή μήτηρ σου, απ εκείνης της ώρας έλαβεν ό μαθητής (την Παναγία) εις τα ίδια (Ίω. 19, 27), για να την προστατεύει.
Η δράση του ως αποστόλου κάλυπτε κατά τα πρώτα χρόνια την Παλαιστίνη/Έτσι, ήταν εκεί όταν μαρτύρησε ο αδελφός του Ιάκωβος, έλαβε μέρος στην Αποστολική Σύνοδο του 49 ή 50 μ.Χ. στα Ιεροσόλυμα και κήδευσε την Ύπεραγία Θεοτόκο, στη Γεθσημανή, όταν «ό Υιός και Θεός της» παρέλαβε το πνεύμα της.
Στη συνέχεια πορεύθηκε στη Μικρά Ασία όπου έδρασε αποστολικά επί δεκαετίες, με έδρα την Έφεσο. Με το κήρυγμα, τα θαύματα, την αγάπη και το άγιο παράδειγμα του συντέλεσε στην προσέλκυση πλήθους ειδωλολατρών στη χριστιανική πίστη. Επί των χρόνων όμως του αυτοκράτορα της Ρώμης Δομιτιανοΰ κηρύχθηκε μεγάλος διωγμός κατά των χριστιανών. Τότε συνελήφθη και ο Ιωάννης και εξορίστηκε εν τη νήσω τη καλούμενη Πάτμω, διά τον λόγον του Θεου και δια την μαρτυρίαν ‘Ιησού Χρίστου (Άποκ. 1, 9). Εξόριστος εκεί και ζώντας μαζί με το μαθητή του Πρόχορο μέσα σε μία σπηλιά, άκουσε πίσω του μία φωνή βροντερή σαν σάλπιγγα, πού έλεγε: Γράψε αυτό πού βλέπεις σε βιβλίο… (Άποκ. 1, 10-11). Έτσι συνέταξε το βιβλίο Αποκαλύψεως», το τελευταίο της Καινής Διαθήκης, το όποιος προκαλούσε και προκαλεί πάντοτε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των αναγνωστών του. Η μελέτη του όμως χρειάζεται προσοχή και πιο μεγάλη η ερμηνεία του. Διαφορετικά ελλοχεύει ο κίνδυνος παρερμηνειών και παρεξηγήσεων, που δημιουργούν φοβίες και πανικό (θόρυβος για το «σφράγισμα» του αντίχριστου, το «666»), ή και αιρέσεις.
Πλην της «Αποκαλύψεως» ο άγιος Ιωάννης συνέγραψε και το 4ο ιερό Ευαγγέλιο, το όποιο η αρχαία εκκλησιαστική παράδοση χαρακτηρίζει «πνευματικό» γιατί σ’ αυτό «βρίσκει κανείς μία ατμόσφαιρα υψηλότερη και πνευματικότερη», διακηρύσσεται η ενσάρκωση του Θεού Λόγου και αποκαλύπτεται η «δόξα» του, αποκορύφωμα της οποίας είναι ο σταυρός, η ανάσταση και η επιστροφή του Ιησού στον Θεό Πατέρα. Επίσης συνέταξε και απέστειλε την Α’ επιστολή που απευθύνει σε πολλές Εκκλησίες, τη Β ‘ προς κάποια συγκεκριμένη που δεν κατονομάζει, και τη Γ ‘ επιστολή «πρός τόν άγαπητόν Γάιον».
Ο απόστολος Ιωάννης, ο «υιός της βροντής» όπως τον είχε αποκαλέσει ο Κύριος (Μάρκ. 3, 17), τελειώθηκε εν ειρήνη σε βαθύτατο γήρας (άνω των 100 ετών). Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι κατά τα τελευταία έτη της ζωής του επισκεπτόταν τους χριστιανούς υποβασταζόμενος και μη μπορώντας να πει πολλά, συνιστούσε «τεκνία, αγαπάτε αλλήλους». Ο δε εκκλησιαστικός ιστορικός Ευσέβιος διασώζει τη συγκινητική ιστορία του χριστιανού νέου ο όποιος παραστράτησε και έγινε λήσταρχος, ο Ιωάννης όμως, αν και υπερήλικας, τον αναζήτησε στο κρυσφύγετό του και όταν τον βρήκε, τον έκανε να μετανοήσει και να σωθεί (ΒΕΠΕΣ 19, 265-66).
Η μνήμη του ευαγγελιστού Ιωάννου του θεολόγου τιμάται στις 8 Μαΐου και στις 26 Σεπτεμβρίου (η Μετάστασις του).