Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε φωτοφόρος απόστολος του Ευαγγελίου, στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Γεννήθηκε στο χωριό Ταξιάρχης της επαρχίας Αποκούρου που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μέγα Δένδρο Ναυπακτίας (το 1714), από γονείς ευσεβείς, που τον ανέθρεψαν εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου. Είκοσι χρονών μετέβη στο Άγιον Όρος, για να σπουδάσει στο εκεί νεοσύστατο σχολείο του Βατοπεδίου. Μετά την αποφοίτησή του, πήγε στη Μονή Φιλοθέου, όπου έγινε μοναχός και κατόπιν ιερομόναχος. Αλλά ο Άγιος δεν ησύχαζε, φλεγόμενος νύχτα-μέρα από τον πόθο να βγει και να διδάξει στους σκλαβωμένους Έλληνες τα άγια Γράμματα. Όμως, θεωρούσε τον εαυτό του ταπεινό και αδύνατο να επωμισθεί τέτοιο φορτίο. Αλλά με θεία αποκάλυψη, πήγε στην Κων/πολη, όπου συνάντησε τον αδελφό του Χρύσανθο, που ήταν δάσκαλος. Αυτός του έκανε μερικά μαθήματα ρητορικής, που θα βοηθούσαν τον Κοσμά στο κήρυγμα. Έπειτα, αφού πήρε την άδεια του Πατριάρχη, όργωσε στην κυριολεξία την Ελλάδα, διδάσκοντας στους ‘’ραγιάδες’’ το λόγο του Θεού. Απ’ όπου περνούσε, έκτιζε σχολεία, εκκλησίες, και πλήθος λαού συνέρρεε και ‘’ρουφούσε’’ το ‘’νέκταρ’’ της αγίας διδασκαλίας του. Τελικά. Ο φθόνος των Εβραίων, σε συνεργασία με τους Τούρκους, είχε σαν αποτέλεσμα τον απαγχονισμό του Αγίου στα χρώματα της Βορείου Ηπείρου (το 1779).